هنوز هم برای بیشتر جامعه ایرانی، شغل یعنی 30 سال روزی دست کم 6 ساعت نشستن پشت یک میز دولتی؛ حال آنکه بنابر اعلام شهریور ماه مرکز آمار، میزان کار مفید همین پشت میزنشین ها هم کمتر از سه ساعت در روز است.
با این روند، آیا می توان منتظر یک تحول اقتصادی و رفع مهمترین معضل کشور یعنی بیکاری بود؟ آن هم در شرایطی که رقبای اقتصادی ما نه تنها درصدد قبضه بازار داخلی خود و منطقه که دنبال محکم کردن جاپای خود در بازار ایران هم هستند.
بی شک امروز دیگر باید قبله نمای مدرک گرایی را در هم شکست و فرمان توسعه اقتصادی را بر پایه آموزش مهارت تنظیم کرد؛ در آن صورت می توان امیدوار بود که هر دانشجویی پس از دانش آموختگی نه فقط با یک مدرک کاغذی که با کوله باری از دانش عملی وارد جامعه شود.
آن وقت حتی در بخش غیردولتی هم می تواند به راحتی گلیم خود را از آب بیرون بکشد؛ هم شاغل و کارآفرین شود و هم به سرعت گرفتن چرخ تولید و اقتصاد در جامعه کمک کند.
درِ دنیای مهارت به روی دانشگاه نرفته ها هم بسته نیست که حتی برای آنها هم یک فرصت طلایی برای فراگرفتن یک حرفه، شاغل شدن و کمک به اقتصاد کشور است.
به گفته مدیرکل آموزش فنی و حرفه ای استان کرمانشاه، 90 درصد کارآموزان جویای شغل پس از گذراندن دوره های آموزشی فنی و حرفه ای جذب بازار کار می شوند.
این آمار امیدوارکننده و تصویر زیبای بالا، اما فاصله زیادی با واقعیت دارد؛ جامعه هنوز شان پایینی برای کارهای مهارتی قائل است، هنرستان های کشور تنها با 40 درصد ظرفیت در حال فعالیت هستند و حدود 16 هزار مرکز دولتی و خصوصی آموزش فنی و حرفه ای کشور، مشتریان قابل توجهی ندارند؛ طوری که در استان 2 میلیون نفری کرمانشاه سال گذشته تنها 40 هزار نفر آموزش دیده اند و دست کم نیمی از آنان هم جویای کار نبوده اند.
خبرگزاری ایرنا مرکز کرمانشاه با هدف بررسی این مشکل و نیز کمبودها و موانع مهارت آموزی در استان، میزگردی با حضور داود ناصری امید، مشاور امور عمرانی سازمان آموزش فنی و حرفه ای و مدیرکل استان کرمانشاه به همراه الهام فرهادی، مدیر روابط عمومی اداره کل استان برگزار کرده است که مشروح آن را در ادامه می خوانید:

*در استان کرمانشاه 22 مرکز آموزش فنی و حرفه ای دولتی و 450 آموزشگاه آزاد که حدود 250 مرکز آن فعال است، در حال ارائه خدمت هستند؛ ظرفیت تربیت کارآموز در این آموزشگاه ها چقدر است؟
ناصری امید: سازمان آموزش فنی و حرفه ای تنها متولی آموزش های غیررسمی در کشور است که 700 مرکز دولتی و حدود 15 هزار آموزشگاه آزاد (بخش خصوصی) دارد و سالانه در آنها نزدیک به 2 میلیون نفر در حدود شش هزار استاندارد آموزشی تعریف شده، آموزش می بینند.
طی سال 93 در مراکز دولتی استان کرمانشاه هم پنج میلیون و 200 هزار نفرساعت و در مراکز خصوصی سه میلیون و 300 هزار نفرساعت آموزش ارائه شد و با همه محدودیت های اعتباری موجود، از اندک استان هایی بودیم که از تعهدات آموزشی خود کم نکردیم.
در حوزه درآمدزایی نیز قدم های خوبی برداشته ایم و در زمینه مدیریت هزینه ها هم برنامه هایی در دستور کار قرار داده ایم تا امسال هم تعهد آموزشی سال گذشته را تکرار کنیم.

*این هشت و نیم میلیون نفر ساعت یعنی چند کارآموز؟
ناصری امید: بیش از 40 هزار نفر.

*این تعداد کارآموز توسط چند مربی آموزش دیده اند؟
ناصری امید: چند نوع مربی داریم. مربیان رسمی و مربیان حق التدریس عمده آموزش های ما در بخش دولتی توسط مربیان حق التدریس صورت می گیرد که الان حدود 160 نفر هستند.
در بخش خصوصی هم حدود 500 مربی در حال فعالیت هستند.

*در استان چند حرفه آموزش داده می شود؟
ناصری امید: هم اکنون 500 رشته. اما اگر برای سایر حرفه ها هم متقاضی وجود داشته باشد، قابلیت آموزش آن را داریم.

*حتی اگر درصد کمی از 40 هزار نفری که به گفته شما در سال 93 آموزش فنی و حرفه ای دیده اند، شاغل شده باشند، باید یک تحول مثبت در استانی که در رتبه دوم بیکارترین استانهاست، رخ می داد...
ناصری امید: به تازگی گزارشی توسط سازمان بسیج ارائه شد که نشان می دهد، این سازمان نزدیک به شش هزار شغل در استان ایجاد کرده و اساس ایجاد این شغل ها آموزش های مهارتی است که در قالب تفاهم نامه بسیج و سازمان فنی حرفه ای ارائه شده است.
یعنی کارآموزان پس از گرفتن گواهینامه فنی و حرفه ای در 14 رشته اقتصاد مقاومتی، می توانند از بسیج تسهیلات دریافت کنند و وارد بازار کار شوند.

*این شش هزار شغل در چه محدود زمانی ایجاد شده است؟
ناصری امید: طی سال 93 و 94
همچنین شما ببینید در کمیته امداد مددجویان پس از دریافت آموزش فنی و حرفه ای با کمک تسهیلات کمیته، خودکفا و از جرگه مشمولان تحت پوشش خارج می شوند.

*علاوه بر تثبیت شغل، ایجاد شغل هم از اهداف سازمان آموزش فنی و حرفه ای است. آماری دارید که نشان دهد چقدر از کارآموزان شما پیش از گرفتن گواهینامه بیکار بوده و پس از دریافت آموزش شاغل شده اند؟
ناصری امید: ما متولی ایجاد شغل در کشور نیستیم. خیلی ها از ما سوال می کنند که چه میزان از آموزش های ما به نتیجه می رسد و دنبال آمار اشتغالزایی هستند در حالی که مسئولیت ما آموزش است.
اعتقاد داریم سه طیف به ما مراجعه می کنند. طیف نخست دانش آموزان هستند که طی تفاهم نامه آموزش و پرورش و سازمان فنی و حرفه ای به دنبال تکمیل مدرک تحصیلی خود هستند. طبیعی است که این طیف دنبال اشتغال نیست.
طیف دوم جویای کار است و تلاش می کند با فراگیری یک حرفه، شاغل شود. به اعتقاد ما اکثر این افراد شاغل می شوند؛ وضع کنونی بازار هم این موضوع را گواهی می دهد. شما می توانید مثلا از مکانیک های سطح شهر بپرسید که آموزش اولیه خود را در کجا گذرانده اند و خواهید دید در مراکز فنی و حرفه ای.
طیف سوم شاغل و دنبال ارتقای مهارت هستند. مثلا یک نیروی شاغل در یک کارخانه صنعتی برای فراگیری نحوه کار با دستگاه پی ال سی جدید به ما مراجعه می کند.

*در واقع شما یک حلقه از زنجیر ایجاد شغل هستید؛ اما به نظر می رسد حلقه های این زنجیر به هم متصل نیست و چرخه ایجاد شغل در جامعه ناقص است.
ناصری امید: بله؛ این موضوع همانند چرخ دنده ای است که حتی اگر یک دنده آن هم هرز برود، به هدف نمی رسد.

* انتقاد اصلی هم این است که افراد آموزش دیده و دارای گواهینامه فنی و حرفه ای، موفق به ورود به بازار کار نمی شوند. شاید علت اصلی هم نداشتن یک سرمایه برای شروع کار است؟
ناصری امید: این موضوع در باره تعداد کمی از کارآموزان مصداق دارد. گاه ممکن است از صد کارآموز ما در یک حرفه، 10 نفر هم در آن موفق نشوند و این طبیعی است.
ببینید در استان 2 میلیون نفری کرمانشاه، در سال گذشته تنها توانستیم 40 هزار نفر را آموزش دهیم. طبق این آمار سرانه استان می شود چهار ساعت آموزش فنی و حرفه ای. با این رقم ها طبیعی است که نباید دنبال شاهکار باشیم.

*البته شما باید طیف جوان و بیکار را در نظر بگیرید.
ناصری امید: به هر حال آمار آموزش ها، چشمگیر نیست.

*معنی حرف شما چیست؟
ناصری امید: ببینید، کرمانشاه با این وضعیت بیکاری باید توجه بیشتری به آموزش های فنی و حرفه ای داشته باشد.
اعتباری که سازمان برنامه ریزی کشور برای آموزش و نه صرفا آموزش فنی و حرفه ای در نظر می گیرد، بسیار کم است و جای سوال دارد.

*البته امسال به نظر می رسد که وضعیت بودجه سازمان آموزش فنی و حرفه ای نسبت به سال گذشته بهتر شده و رشد 40 درصدی (25 درصد بیشتر از میانگین رشد بودجه کشور) داشته است.
ناصری امید: اگر هم چنین چیزی باشد، تخصیص پیدا نکرده است. واقعا هم اکنون ما بشدت دچار محدودیت اعتباری هستیم.

*یعنی اوضاع نسبت به سال گذشته تغییری نکرده است؟
ناصری امید: غیر از افزایش حقوقی که به صورت کلی در همه کشور بوده، در سایر بخش ها اتفاقی نیفتاده و حتی دست ما نسبت به سال های گذشته بسته تر است.

* اعتبارات استانی هم نگرفته اید؟
ناصری امید: استان حتی یک ریال برای آموزش به ما نداده در حالی که وضعیت بحرانی بیکاری استان ضرورت سرمایه گذاری در این حوزه را دوچندان کرده است.
تعهدی که اکنون در حال انجام آن هستیم با استفاده از اعتبارات ملی در حال انجام است و با این بودجه هم زورمان بیشتر از این نمی رسد اما اگر اعتبارات استانی به کمک بیاید، می توانیم میزان آموزش ها را دست کم 20 درصد افزایش دهیم.

* پس شورای مهارت استان چه می کند؟ یعنی واقعا زورش نمی رسد که اعتباری برای آموزش فنی و حرفه ای به جوان های استان اختصاص دهد؟
ناصری امید: شورای مهارت یکی از اقدامات بسیار خوبی بود که با پیشنهاد اولیه سازمان فنی و حرفه ای کرمانشاه تاسیس شد. شاید بتوان گفت اولین استانی هستیم که با یک نظم خاص شورا را جلو می بریم.
نباید انتظار داشت که این شورا تمام مشکلات 30 ساله را در یک سال حل کند. همین که این شورا جا افتاده اقدام خوبی است. این شورا تاکنون 11 جلسه و 50 مصوبه در استان داشته که 90 درصد آن محقق شده است.

*چه مصوباتی محقق شده است؟
اولین و مهمترین مصوبه، تجمیع آموزش ها در سازمان فنی و حرفه ای بوده است. یکی از مشکلات اساسی، آموزش های موازی در ارگان های مختلف و متاسفانه گاه دولتی است. اما در شورا تصمیم گرفته شد که هر آموزش در استان باید با هماهنگی و محوریت سازمان فنی و حرفه ای باشد، زیرا رسالت اصلی سازمان همین است.
این کار به نفع سایر نهادها هم هست. مثلا شهرداری برای آموزش چند نیروی خود باید فضا تعریف کند، مربی استخدام و استاندارد آموزش ایجاد کند و... در حالی که به راحتی می تواند این آموزش را به سازمان فنی و حرفه ای واگذار کند.
ضمن اینک تنها جایی که می تواند گواهینامه صادر کند، سازمان فنی و حرفه ای است؛ یعنی افراد در هر جایی هم که آموزش دیده باشند، باید در نهایت برای آزمون کتبی و عملی به این سازمان مراجعه کنند و طبعا چون آموزش سایر ارگان ها اصولی نیست، گرفتن گواهینامه هم برای کارآموز سخت می شود.

*برگردیم به سوال پیشین. چند درصد از کارآموزان سازمان پس از آموزش، شاغل می شوند؟
ناصری امید: 90 درصد. البته منظور من افرادی است که واقعا با هدف فراگرفتن یک حرفه و ادامه آن در قالب یک شغل به مراکز آموزشی مراجعه می کنند.

فرهادی: ما کارآموزان موفق زیادی هم داریم. الان خیلی از تعمیرکاران سطح استان آموزش دیدگان سازمان بوده اند. برخی حتی خود تبدیل به کارآفرین شده اند و تا 10 نفر را هم شاغل کرده اند.

*یعنی هم اکنون 90 درصد کارآموزان جویای کار جذب بازار کار می شوند؟
ناصری امید: بله. اگر کارآموزان در هر رشته ای با این تفکر وارد شوند، قریب به اتفاق شاغل خواهند شد.

فرهادی: خیلی از افراد هم هستند که برای اینکه بیمه شوند، دنبال گواهینامه فنی و حرفه ای می آیند.

ناصری امید: مثلا کسانی که دارای گواهینامه فنی و حرفه ای در زمینه صنعت ساختمان و فرشبافی هستند، با شرایط آسان و خوبی بیمه می شوند.

*چند درصد از مراجعه کنندگان شما جویای کار هستند و با هدف شاغل شدن در رشته موردنظرشان به سازمان آموزش فنی و حرفه ای مراجعه می کنند؟
ناصری امید: حدود 50 درصد. 50 درصد دیگر دانشجویان، دانش آموزان و شاغلان هستند.

*سطح سواد تاثیری در پذیرش کارآموزان دارد؟
ناصری امید: 90 درصد کارگاه های ما محدودیت تحصیلی و سواد ندارند؛ هرچند اکثر کارآموزان دانشجو هستند.

*کارآموزان بیشتر از مردان هستند یا زنان؟
ناصری امید: حدود 60 درصد مرد و 40 درصد زن.

فرهادی: البته در رشته های خدماتی زنان بیشتر هستند.

*مدت دوره های آموزش عملی چقدر است؟
ناصری امید: هم دوره های کوتاه مدت داریم و هم بلند مدت. ایران و آلمان (از کشورهای پیشرو در مهارت آموزی) طرح مشترکی را داشتند که به طرح 18 ماهه مشهور است. در این طرح صد در صد کارآموزان جذب بازار کار می شدند اما چون طول دوره آموزش زیاد است و اکثر کارآموزان حوصله این زمان را ندارند، مدت اکثر دوره ها را کوتاه کرده ایم.
اکنون از دوره صد ساعته داریم تا هزار و 500 ساعته و 18 ماهه. مدت زمان هر دوره در سرفصل حرفه مربوطه مشخص است.

*معاون اداری و پشتیبانی سازمان فنی و حرفه ای، مهرماه امسال گفت که در یک پروسه پنج ساله، مراکز آموزشی به 2 برابر افزایش یافته در صورتی که امکان سنجی و نیازسنجی برخی مراکز به خوبی انجام نشد. او بر محدود کردن توسعه کمی کارگاه ها و توجه بیشتر به کیفیت تاکید کرده است. شما کم توجهی به کیفیت آموزش در سازمان را قبول دارید؟
ناصری امید: زیرساخت های سازمان در 10 سال اخیر 2 برابر شده و از 250 به 700 مرکز ثابت رسیده است و اکنون ما در تامین تجهیزات و نیروی انسانی آن مشکل داریم نه در کیفیت آموزش.
دلیل این مشکل هم محدودیت شدید اعتباری است. با این حال با تلاش و پیگیری، در طول یکی 2 سال اخیر حدود 2 میلیارد تومان تجهیزات جدید وارد سیستم کرده ایم اما باز هم نیازمند تجهیزات بیشتری هستیم و باید همواره بروز باشیم.

فرهادی: یک مرکز تربیت مربی کرج هم داریم که مربیان کارگاه های استان هر ساله موظف به گذراندن 120 ساعت دوره بازآموزی در آنجا هستند تا همواره بروز باشند.

*گفته می شود الگوی توسعه در کشور مشخص نیست و همین سبب بی توجهی به آموزش مهارت شده است. شما موافقید؟
لازمه هر توسعه ای آموزش است اما ما در آن مشکل داریم. جامعه الان کار را فقط پشت میز نشینی و استخدام دولتی می داند. حتی یک مهندس کشاورزی هم پس از پایان تحصیل به جای بخش خصوصی دنبال استخدام در یک نهاد دولتی است. این شیوه حرکت به سمت توسعه نیست.

فرهادی: در مدارس هم دانش آموزان برای خود افت می دانند که وارد رشته های کار و دانش و فنی و حرفه ای شوند و بیشتر رشته نظری را انتخاب می کنند.

ناصری امید: هنرستان ها با آن همه هزینه تجهیزات و حداقل 80 پرسنل، الان با 40 درصد ظرفیت فعالیت می کنند.

*البته شاید برخی خانواده ها هم چون می بینند حضور بخشی از دانش آموزان در رشته های کار و دانش و فنی و حرفه ای به شغل ختم نشده، تمایلی به این رشته ها ندارند؟
ناصری امید: من این را نمی پذیرم. اگر یک بررسی اجمالی بکنید، می بینید که بسیاری از دیپلمه های هنرستان برخلاف رشته های نظری، جذب بازار کار می شوند. البته به شرطی که خودشان بخواهند.

*به نظر می رسد ریشه مشکل فرهنگی است؟
ناصری امید: همین طور است؛ باید فرهنگ مدرک گرایی در جامعه را عوض و مهارت را جایگزین آن کنیم. علت پدید آمدن این معضل هم ماها بودیم که سالها اصالت را به مدرک دادیم.

*هنوز هم در بر همان پاشنه می چرخد...
ناصری امید: بله متاسفانه. هنوز هم رسانه ملی وقتی می خواهد یک خانواده موفق را نشان دهد، اعضای خانواده را مهندس، پزشک و... و از آن طرف یک مکانیک یا تعمیرکار را افرادی کم سواد معرفی می کند؛ این تفکر در جامعه ریشه دوانده است و وقتی از بچه های چند ساله هم می پرسی می خواهی چکاره شوی، می گوید دکتر یا مهندس.
اصلاح این تفکر و فرهنگ، نیازمند ورود همه نهادهای فرهنگی است و کاری نیست که به دست سازمان فنی و حرفه ای درست شود.
البته یکی 2 سال است که برخی توجهات به سمت مهارت جلب شده که آن هم به اجبار و در نتیجه بیکاری بالای قشر تحصیلکرده در کشور است.
سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور طرحی برای توانمندسازی دانشجویان ارائه کرده است که طبق آن دانشگاه ها باید دوره های فنی و حرفه ای دانشجویان را به عنوان واحدهای عملی آنان بپذیرند.

*وزارت علوم حاضر به قبول چنین طرحی هست؟
ناصری امید: هنوز به جایی نرسیده و نیازمند همراهی مسئولان آموزشی کشور است.